1.    Những suy tư trước mùa thi

Mỗi khi đến mùa “tuyển sinh”  thì việc lựa chọn nghề nghiệp, trường học bắt đầu trở nên sôi nổi hơn bao giờ hết nó trở thành là tiêu điểm cho cộng đồng ngay lập tức, việc lựa chọn như vậy không chỉ là trăn trở của các em học sinh, mà còn là nỗi niềm của các bậc phụ huynh, hay hơn thế nữa là ưu tư của những người hướng về giáo dục nước nhà.

Suy tư (Hình ảnh tác giả sưu tầm)

Có lẽ ai trong mỗi chúng ta, nhất là ở tuổi học sinh luôn hướng tới tương lai chính mình từ lúc bước chân vào trường cấp 3, nhưng số đó thì chiếm rất hạn chế vì ở độ tuổi đó chúng ta thường quan trọng việc học để hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông hay đơn giản hơn nữa là học để cho qua môn, để đối phó với giáo viên, áp lực tâm lý học tập, cách thức thi cử dường như đã làm cho các em quá bận rộn, và không để tâm đến những dự định của tương lai. Vậy liệu mỗi chúng ta có định hướng hay tìm hiểu nghề nào cho bản thân của chính mình? Đây là câu hỏi lớn mà mỗi khi đặt ra thì câu trả lời luôn mang đến sự mơ hồ. 

Có nhiều bạn được hướng nghiệp từ cha mẹ, hay những người thân trong gia đình, có thể nói là họ đã định hướng sẵn nghề nghiệp cho chính bản thân, nhưng số đông còn lại thì câu trả lời là không. Thậm chí họ còn không biết được những ngành nghề trong xã hội gồm những gì, hay có biết cũng chỉ qua loa,  hiểu một cách đơn giản, mập mờ không tường tận. Nguyên nhân của vấn đề này có lẽ là hậu quả của việc học, nó chính là áp lực vô hình đè lên mỗi chúng ta, và điều đó đã làm cho chúng ta mất rất nhiều thời gian với những môn học tưởng chừng vô bổ. 

Ở trường học dường như việc định hướng nghề nghiệp tương lai cho mỗi học sinh có thể thấy là rất hiếm, từ bậc Trung học Cơ sở hầu như là không có, mãi đến khi gần tốt nghiệp cấp 3 thì trường nơi chúng ta học mới tổ chức tư vấn hướng nghiệp - tuyển sinh mà mục đích là phục vụ nhu cầu tuyển sinh cho các trường đại học, có lẽ họ đã quên hẳn mục đích chính là định hướng nghề nghiệp cho các em, làm sao để học sinh hiểu được nghề mình sẽ chọn, phù hợp hay không. Thiết nghĩ thay vì tổ chức tư vấn tuyển sinh thì nên tổ chức các chuyến đi trải nghiệm học tập thực tế, bên cạnh đó lồng ghép những nghề nghiệp tương lai, hay môi trường giáo dục ví dụ như đến tham quan các trường đại học theo nhu cầu của các em hay là việc cho các em tự tìm hiểu về nghề nghiệp rồi viết bài thu hoạch, sau đó nhà trường sẽ tổng hợp và đưa ra những giải thích thì có lẽ sẽ mang lại hiệu quả cao hơn. 

Tuyển sinh (Hình ảnh tác giả sưu tầm)

Còn có qua nhiều vấn đề liên quan đến công tác tuyển sinh? 

Vì bởi khi tư vấn tuyển sinh có lẽ ai cũng nói tốt cho chính trường của họ, làm cho sự hiểu của các em trở nên mơ hồ, vì các em nghĩ nó sẽ như thực tế, và rồi khi nhập học các em trở nên bất ngờ vì những thay đổi của môi trường đại học, điều đó làm cho một số em cảm thấy khó thích nghi và trở nên lạc lõng, có em giữa kì đã chuyển ngành, hay có em gượng chịu cho đến năm 2, đặc biệt hơn có nhiều bạn đến khi tốt nghiệp xong còn chưa rõ ngành mình sau này ra làm gì? Và hầu như các trường đại học chỉ giới thiệu để “đưa” các em học sinh vào trường họ còn việc học gì, ra làm thì câu trả lời vẫn chung chung.

2.    Đại học có phải con đường duy nhất đến thành công 

Ngày nay việc bước chân vào giảng đường Đại học – Cao đẳng không còn là việc quá khó khăn, vì có nhiều cách tuyển sinh hơn nữa, chỉ cần các em tốt nghiệp thì con đường vào đại học trở nên rộng mở. Và cái nào cũng có cái giá của nó khi quá đơn giản thì thường trở nên không còn quá quan trọng, có thể xem thường việc lựa chọn nghề nghiệp, tương lai cho chính bản thân mình.

Những định kiến của xã hội về việc học ở bậc đại học thì luôn tốt hơn, giỏi hơn là cao đẳng, học nghề trừ những đại học uy tín chất lượng, định kiến của xã hội phần lớn đã tác động đến tâm lý của các bậc phụ huynh và các em, chính điều đó đã tạo nên sự so sánh khập khiễng về các nghề trong xã hội ví dụ như: học Sư phạm mầm non thì lương thấp, áp lực còn học nghề sửa xe, hớt tóc thì được xem “kém sang”, chỉ có những nghề như bác sĩ, kỹ sư thì được xem là quan trọng, có lẽ sự so sánh trên đã tạo ra sự mất cân bằng trong quá trình giải quyết nhu cầu việc làm, dẫn đến tình trạng dư thừa, “cung vượt cầu”. Nhưng thực tế thì việc học nghề hay cao đẳng luôn mang đến lợi ích trước tiên cho các em, có nhiều trường miễn học phí hay thậm chí tuyển dụng các em ngay sau khi ra trường. Trong khi đó mỗi năm thì số lượng sinh viên tốt nghiệp, để rồi thất nghiệp luôn chiếm ưu thế. 

Có nhiều em suy nghĩ chỉ cần học để tốt nghiệp còn việc sau này làm gì thì tính sau, đó chính là những suy nghĩ mơ hồ, là kết quả của việc không định hướng được nghề nghiệp của chính bản thân. Họ không xác định được nhu cầu của việc học, thậm chí họ còn cho rằng học vì bố mẹ ép buộc, học vì bằng bạn bằng bè…vv. Và kết quả cuộc những tư tưởng đó đã tạo ra cho xã hội áp lực khủng khiếp về vấn đề giáo dục của nước nhà, mất cân bằng giữa việc học đại học và cao đẳng – nghề, mà trước hết là vấn đề giải quyết việc làm, giải quyết tình trạng thất nghiệp trong xã hội. Tôi có hai người chị quen khi tham gia các hoạt động xã hội, chị thứ nhất thì học chuyên ngành công nghiệp thực phẩm và kết quả là chị ấy đang làm quản lý cho một nhà hàng, và lương thì cao hơn với việc làm cần bằng đại học và thực tế bằng đại học coi như “mất giá”. Chị thứ hai thì học đúng theo sở thích và đang dạy tiểu học nhưng lương thì ba cọc ba đồng, ngoài giờ dạy học thì phải làm thêm hay dạy thêm để kiếm thêm thu nhập để nuôi dưỡng gia đình và duy trì nghề nghiệp. Vậy, một lần nữa xin đặt lại câu hỏi: “Nghề nào cho em?”. 

Lựa chọn (Hình ảnh tác giả sưu tầm)

Có nhiều bạn ước mơ làm bác sĩ, giáo viên…, nhưng khi học ra trường thì lại mất phương hướng không tìm được việc làm phù hợp hay có việc làm thì lại không có ham mê, hứng thú, chưa tính đến thời gian, công sức, tiền bạc đã bỏ ra có thể nói là phí phạm. Nhưng xin nói rằng làm một công việc mà mình yêu thích thì lúc nào cũng tốt hơn là một công việc mà chỉ mưu cầu cuộc sống. Có nhiều bạn thi lại đến tận 3 lần chỉ để vào trường mà mình yêu thích thật là khâm phục, nhưng bên cạnh đó vẫn còn một số bạn không đủ năng lực thực tế thì việc thi lại cũng được xem là phí phạm thời gian. Thay vì thi lại để vào trường tốt chất lượng, thì hãy chọn trường vừa khả năng của mình thì sẽ thích hợp hơn và nếu sau này có chí cầu tiến, hay nhu cầu hơn nữa thì vẫn có thể liên thông cao học vào các trường tốt hơn. Điều quan trọng hơn nữa là, lựa chọn con đường đi còn quan trọng hơn lựa chọn cách đi.

3.    Nghề nào cho em?

Năm tôi thi tốt nghiệp, tôi có nguyện vọng vào đại học Luật TP.HCM nhưng không đủ điểm vì thế nên tôi đăng ký vào các trường khác có ngành luật, tôi cũng đặt câu hỏi với các trường đại học về những công việc mà tôi có thể làm thì họ đưa ra câu trả lời vô cùng hấp dẫn: “em có thể làm thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên, luật sư, các cơ quan nhà nước….”. Nhưng thực tế làm sao để được như vậy thì họ không thể trả lời, chính những câu trả lời chung chung như vậy thì cũng đã tạo ra vô vàn tâm lý cho thí sinh, học ngành này thì chỗ nào cũng được, thiết nghĩ việc chúng ta cần nên làm là tìm hiểu ngành nghề đó trước khi đặt vấn đề về nó. Việc định hướng nghề cho bản thân, là điều vô cùng cần thiết, chúng ta cần hiểu rõ mình cần gì, ưu - khuyết điểm của bản thân,  tìm hiểu về môi trường học tập, công việc sau khi tốt nghiệp, nhu cầu việc làm của xã hội, chớ chạy theo số đông, cần tham khảo ý kiến từ cha mẹ, thầy cô, anh chị khóa trên, để tìm ra định hướng cho riêng bản thân mình, đừng vì nóng vội “đốt cháy giai đoạn” sẽ làm việc chọn nghề sẽ trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. 

Đã đến lúc chúng ta nên quyết định cho tương lai chính mình, hãy trở nên trưởng thành và quyết đoán hơn, sau khi tìm hiểu xong rõ ràng các ngành nghề, thì tôi nghĩ câu trả lời: “Nghề nào cho chính mình?” sẽ được giải đáp một cách hiệu quả nhất. Điều cần lưu tâm hơn nữa là khi chọn được nghề phù hợp với bản thân thì bên cạnh đó cần học thêm từ những điều xung quanh về cách ứng xử, kỹ năng cần thiết cho bản thân, vì khi tuyển dụng bên cạnh bằng cấp thì kỹ năng là điều không thể thiếu đôi khi nó quyết định sự thành bại trong việc tuyển dụng.

Lê Quốc Hưng