Tổ chức kiến thức trong học tập: Mục đích và phương pháp

Kiến thức là kho báu vô tận và người sở hữu chúng có thể "đi hàng vạn dặm đường". Tuy nhiên, với lượng thông tin đồ sộ, không phải ai cũng biết cách áp dụng kiến thức bản thân tiếp thu mỗi ngày. Hôm nay, Hướng nghiệp GPO sẽ cùng bạn tìm hiểu về nội dung của tổ chức kiến thức trong học tập.

Trong quá trình học tập, tổ chức kiến thức đóng vai trò quan trọng để người học tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả cũng như xác định những kiến thức quan trọng, cần thiết và hữu ích cho việc nghiên cứu chuyên sâu. Hướng nghiệp GPO cho rằng, kỹ năng tổ chức kiến thức là cần thiết không chỉ cho học sinh, sinh viên mà người đi làm cũng cần nâng cao cho bản thân.

Tổ chức kiến thức đề cập đến cách người học sắp xếp các khái niệm và các liên kết với nhau trong tâm trí. Để có thể vận dụng lý thuyết vào thực tế, điều quan trọng là chúng ta hình thành được mối quan hệ giữa nội dung của kiến thức với kinh nghiệm trước đó.

Mục đích của tổ chức kiến thức

Đối với bất kỳ lĩnh vực nào, để thành công, chúng ta phải có nền tảng kiến thức thực tế, hiểu những kiến thức đó trong khuôn khổ khái niệm và tổ chức kiến thức một cách khoa học để tạo điều kiện thuận lợi cho việc truy xuất và vận dụng. Trong quá trình học, chúng ta có thể tự tổ chức kiến thức và dễ dàng thực hiện điều đó một cách có hệ thống hơn nhiều so với sách giáo khoa hay các tài liệu hướng dẫn khác.

Có nhiều lập luận đưa ra cho sự cần thiết của việc ghi nhớ các kiến thức quan trọng. Bộ nhớ của chúng ta có giới hạn. Vì vậy, bằng cách lưu trữ nhiều hơn vào bộ nhớ dài hạn (long-term memory), chúng ta có thể giải phóng dung lượng của bộ nhớ làm việc (working memory). Khi người học xây dựng lược đồ, các cấu trúc phức tạp của tri thức được lưu trữ trong bộ nhớ dài hạn nhằm mục đích tự động hóa việc sử dụng chúng. Ví dụ, khi viết văn hoặc bài luận, người viết có thể trích xuất kiến thức hay các trích dẫn từ trí nhớ dài hạn của họ. Khi quyết định nên đưa những gì vào trong bài viết, chúng ta phải cân nhắc không phải tất cả mọi kiến thức đều có thể đưa vào. Điều quan trọng là chúng ta phải cân bằng nhu cầu sử dụng các khái niệm để phân tích lập luận nhưng vẫn đảm bảo bao hàm đầy đủ ý nghĩa. Không gian gói gọn trong vài trang giấy dẫn đến những lựa chọn giữa kiến thức mà chúng ta cho là cần thiết và kiến thức nên loại trừ. Do đó, khi tổ chức kiến thức, chúng ta cũng cần chú ý đến khả năng thể hiện mối liên hệ giữa các ý tưởng.

Số lượng và mật độ kết nối giữa các khái niệm, sự kiện, kỹ năng…ảnh hưởng đến khả năng tiếp thu kiến thức và nhận thức vấn đề của một cá nhân. Tổ chức kiến thức rời rạc có thể cản trở việc học tập và ghi nhớ của chúng ta. Nếu một người không tạo ra các kết nối cần thiết giữa các phần thông tin, họ có thể không nhận ra hoặc tìm cách sửa chữa những mâu thuẫn. Theo các chuyên gia, cấu trúc kiến thức phức tạp hơn và có tính kết nối cao cho phép người học sử dụng kiến thức của mình một cách linh hoạt. Họ tự động xử lý thông tin theo các khối mạch lạc để xây dựng các cấu trúc kiến thức tinh vi hơn. Nhờ đó, họ giải quyết vấn đề nhanh chóng dựa trên khả năng nhận diện và xử lý thông tin. Nó có thể đòi hỏi đến khả năng tư duy trừu tượng.

Một ví dụ điển hình của việc tổ chức kiến thức đó là lập bản đồ khái niệm. Điều này giúp người học tổ chức trực quan các khái niệm chính và những khái niệm con bằng các đường thẳng và phân cụm. Tổ chức kiến thức cung cấp cho người học sự linh hoạt hơn trong việc sắp xếp lại kiến thức và đặc biệt hữu ích để làm rõ những khái niệm xoay quanh một chủ đề nào đó. Người ta thường nói rằng con người vốn là một nhà tổ chức bẩm sinh. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ con đã có thể tiếp cận với các trò chơi sắp xếp và ghép nối. Chúng ta đương đầu với thế giới luôn thay đổi bằng cách so sánh những vật thể và những trải nghiệm mới với những thứ mà chúng ta đã quen thuộc, xác định các mô hình và phân loại tri thức mới vào hệ quy chiếu hiện có của chúng ta. Do đó, chúng ta đang sống trong một thế giới có nhiều cách khác nhau để tổ chức kiến thức.

Phương pháp tổ chức kiến thức

Việc tổ chức kiến thức trong quá trình học tập nên được tạo thành thói quen và thực hành liên tục. Dưới đây là một số phương pháp tổ chức kiến thức hữu ích.

Thứ nhất, thực hành truy xuất thường xuyên đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ ghi nhớ sau này. Ví dụ, thường xuyên đặt ra các câu hỏi cho bài học hoặc viết các sự kiện quan trọng theo dòng thời gian. Người học có thể viết ra tất cả những thứ mà họ có thể liên tưởng đến vấn đề. Phương pháp tổ chức kiến thức bằng cách liên hệ nó với kiến thức bổ sung (kiến thức liên quan) thường ở dạng câu hỏi “tại sao” sẽ giúp người học có thêm những hiểu biết tích cực và cân nhắc về ý nghĩa của những gì mình đang học. Xây dựng các lược đồ phức tạp đòi hỏi kiến thức phải được kết nối. Chẳng hạn, “khái niệm X liên quan như thế nào đến khái niệm Y?”. Việc kiểm tra lại cũng có thể giúp xác định những lỗ hổng trong kiến thức và tổ chức lại kiến thức tốt hơn.

Thứ hai, tổ chức kiến thức theo nhiều hình thức khác nhau có thể giúp nhớ lại và hiểu sâu hơn vấn đề. Các hình thức sắp xếp kiến thức thường thấy như ngẫu nhiên, danh sách, mạng liên kết, biểu đồ, hệ thống cấp bậc. Ví dụ, các sự kiện lịch sử có thể sắp xếp theo mốc thời gian, xây dựng thành một bản đồ khái niệm hay các nhân vật lịch sử có thể được sắp xếp theo thứ bậc, địa vị. Đối với phương pháp này, kiến thức có thể được theo dõi tốt hơn nếu được sắp xếp theo những cách khác nhau. Người học có thể phản ánh chúng vào bản đồ khái niệm và xem xét mối liên hệ giữa các khái niệm.

Thứ ba, tổ chức kiến thức thông qua phân tích tình huống cụ thể. Trước hết, người học cần xác định những kiến thức cơ bản để xem xét vấn đề. Sau đó, họ sẽ liên hệ với những kiến thức có sẵn và kiến thức cần tìm hiểu thêm. Đây cũng là cách để đánh giá lại các khái niệm và mở rộng chúng.

Thoát khỏi những suy nghĩ truyền thống, “hãy mạnh dạn đổi mới để thoát khỏi cảm giác nhàm chán và lối suy nghĩ tiêu cực” – Hướng nghiệp GPO. Bạn có thể tìm thấy niềm yêu thích dù là trong công việc hay học tập.

Nhìn chung, cách một người tổ chức kiến thức của họ có xu hướng thay đổi theo kinh nghiệm, bản chất kiến thức và vai trò của kiến thức trong cuộc sống của họ. Đôi khi, chúng ta sắp xếp kiến thức của mình xoay quanh khái niệm và các nguyên tắc trừu tượng có thể được hình thành trong vô thức. Vì vậy, bạn có thể tìm tòi và sáng tạo phương pháp học tập của riêng mình. “Cách tốt nhất là học hỏi thêm kỹ năng, kiến thức mới, chứng minh tiềm năng của bạn và bước ra khỏi lối mòn khi làm việc”. – Hướng nghiệp GPO.

Hướng nghiệp GPO hy vọng các bạn đã có những thông tin hữu ích. Nếu các bạn có bất cứ thắc mắc hay cần hỗ trợ tư vấn hướng nghiệp, vui lòng đăng ký thông tin tại đây.

Quỳnh Ly