Truyền thông quốc tế (International Communication) đang là ngành đang hot hiện nay. Tuy còn tương đối mới nhưng đã thu hút được đông đảo sinh viên theo học trên cả nước. Đây là ngành được đánh giá là xu hướng nghề nghiệp trong tương lai của Việt Nam, nhất là trong thời đại công nghệ 4.0. Bản thân truyền thông là một nghề năng động, có thu nhập cao, được tự do sáng tạo với tư duy rộng mở nên hấp dẫn nhiều bạn trẻ.

Trong thời đại số, truyền thông là môi trường khuyến khích nội dung do người dùng tạo ra (user-generated content). Mỗi người chúng ta đều có thể trở thành người sản xuất và phát tán thông tin. Chính điều này khiến cho thông tin trên môi trường truyền thông trở nên phức tạp hơn với sự lan truyền của tin tức giả.

Thầy Nguyễn Đồng Anh – Khoa Truyền thông và Văn hóa Đối ngoại –  Học viện Ngoại Giao

Đặc biệt, “truyền thông quốc tế” không chỉ đơn thuần là truyền thông xã hội mà thông tin của nó phải mang tính định hướng, chính xác thông điệp rõ ràng. Bởi vậy, để thành công trong lĩnh vực này, chúng ta cần phải có sự chuẩn bị kĩ lưỡng cũng như kịp thời đổi mới ngay từ khi tiến hành đào tạo cử nhân ngành truyền thông quốc tế.

1. Thực trạng đào tạo nguồn nhân lực cho truyền thông quốc tế hiện nay

Khái niệm “Truyền thông quốc tế” bao hàm trong nó những thuật ngữ gần gũi dùng để chỉ một số nhiệm vụ hoặc hoạt động cụ thể như “thông tin đối ngoại” hay “báo chí đối ngoại”. Vì vậy, trong nghiên cứu khoa học, các thuật ngữ “quan hệ quốc tế”, “thông tin đối ngoại”, “quan hệ quốc tế trong lĩnh vực báo chí truyền thông” hay “báo chí đối ngoại” là những khái niệm gần gũi nhưng có nghĩa hẹp hơn so với khái niệm nhưng có nghĩa hẹp hơn so với khái niệm “truyền thông quốc tế” dùng để chỉ một hoạt động có tính chất định hướng của một quốc gia…

Để thực hiện tốt nhiệm vụ của truyền thông quốc tế, lực lượng truyền thông, báo chí, thông tin đối ngoại cần phải được đào tạo, bồi dưỡng đáp ứng được nhiệm vụ đặt ra cả về chất lượng và số lượng. Trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay, mỗi năm, ngành truyền thông quốc tế, báo chí đối ngoại cần một lực lượng lớn những người có hiểu biết chuyên môn và năng lực thực thi nhiệm vụ, thích nghi với môi trường số hóa toàn cầu.

Tuy nhiên, khảo sát thực tế ở một số cơ sở đào tạo bậc đại học ở nước ta, trong những năm vừa qua và quá trình phân tích thực trạng nguồn nhân lực cho thấy một số thực trạng là: Việt Nam hiện đang có khá nhiều cơ sở đòa tạo có thể cung cấp nguồn nhân lực cho truyền thông quốc tế nhưng lại không có một tiêu chuẩn chung, chưa nói đến tiêu chuẩn đó là cao hay thấp, có đáp ứng được nhu cầu của xã hội hay không.

Ban đầu, đó là hệ thống các trường đào tạo chuyên về ngoại ngữ. Hầu hết các cơ quan, tổ chức sử dụng nhân lực lấy tiêu chí ngoại ngữ để tuyển chọn nhân sự. Ngoại ngữ được coi là như công cụ đồng thời cũng là chuyên môn. Một số trường đã và đang đào tạo chuyên ngành quốc tế, chuyên ngành truyền thông, chuyên ngành thông tin đối ngoại với cách tiếp cận là kết hợp giữa ngoại ngữ với nghiệp vụ quốc tế, nghiệp vụ truyền thông, báo chí.

Chính vì thế, nguồn nhân lực thực sự có đủ hai yếu tố: ngoại ngữ chuyên ngành và báo chí truyền thông thì chưa đáp ứng được nhiều. Hầu hết các đơn vị sử dụng nhân lực sau đó đều phải đào tạo lại hoặc bổ sung kiến thức, kỹ năng cho yêu cầu công việc chuyên môn là truyền thông quốc tế.

2. Những vấn đề đặt ra trong đào tạo chuyên ngành truyền thông quốc tế

Để chuẩn hóa chất lượng nguồn nhân lực trong lĩnh vực truyền thông quốc tế, bắt kịp với nhu cầu thực tế, thì cần phải đặt ra những yêu cầu cụ thể trong quá trình đào tạo:

Yêu cầu kiến thức cần và đủ

Một cử nhân báo chí ngành truyền thông quốc tế và thông tin đối ngoại cần được trang bị những hiểu biết cơ bản về báo chí Việt Nam và quốc tế. Đó là: có cái nhìn lịch sử đúng đắn về những vấn đề báo chí Việt Nam và thế giới. Xuất phát từ những nhận thức chính trị cơ bản, cần phân biệt những quan niệm, quan điểm về lịch sử báo chí để có được cách tiếp cận hiện đại và đúng đắn nhất. Thông qua đó, bộc lộ thái độ chính trị, bản lĩnh nghề nghiệp và khả năng ứng phó trước những biến cố của đời sống chính trị báo chí trong nước và trên thế giới.

Tập trung đào tạo những kỹ năng nghề nghiệp chuyên sâu

Đặc thù của báo chí đối ngoại là tính quốc tế hóa cao, vì vậy, trong kỹ năng nghề nghiệp, sinh viên chuyên ngành cần phải có được cách tiếp cận tương xứng với tầm của báo chí quốc tế. Đó là việc sử dụng những thiết bị kỹ thuật sẵn có, bắt nhịp với cách thức làm báo hiện đại trong những môi trường hiện đại, tiếp cận các nguồn thông tin mở của kho tri thức thế giới bằng nhiều ngôn ngữ, loại hình phương tiện khác nhau.

Giải quyết một số yếu tố bất cập trong thực tiễn đào tạo của ngành truyền thông quốc tế

Chương trình đào tạo hiện nay mặc dù đã được điều chỉnh nhưng vẫn chưa thực sự chú trọng nhiều đến việc đào tạo kỹ năng báo chí, đặc biệt là ứng dụng trong báo chí đối ngoại, truyền thông quốc tế. Các môn học nghiêng về lý luận và lý thuyết mà ít dành thời gian cho thực hành. Thời lượng các môn chưa tương xứng với yêu cầu đặt ra. Một số môn rèn luyện kỹ năng báo chí được đưa vào chương trình hoặc đi sâu vào kỹ năng sáng tạo tác phẩm thuộc các loại hình báo chí… thì thời lượng lại quá ít. Bên cạnh đó, các trang thiết bị cho việc đào tạo chuyên ngành hầu như không có, sinh viên chủ yếu “học chay”. Đội ngũ giảng viên về báo chí, truyền thông quốc tế còn mỏng.

3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo truyền thông quốc tế

Trước hết, đó là khâu tuyển chọn đầu vào cho chuyên ngành học đặc thù. Hiện nay, trong kì thi THPT Quốc gia, các trường tuyển chọn sinh viên thông qua các tổ hợp điểm xét tuyển. Và trong xu thế báo chí truyền thông phát triển đa dạng, có nhiều yếu tố công nghệ hiện đại thì việc tuyển chọn sinh viên khối D (gồm ba môn: Toán, Ngữ Văn và Ngoại Ngữ) là phù hợp. Điểm xét tuyển đầu vào càng cao thì chất lượng sinh viên đầu vào càng tốt và đảm bảo mặt bằng đồng đều.

Nguồn đào tạo cũng cần được chú trọng hơn

Có thể tuyển chọn các cán bộ có ngoại ngữ, có kinh nghiệm trong hoạt động ngoại giao để đào tạo các học phần truyền thông báo chí và ngược lại. Để làm sao có thể có được đội ngũ nhân lực “3 trong 1”, vừa có kiến thức chuyên môn cao, vừa có kỹ năng thực hành và kinh nghiệm thực tế dày dăn.

“Với sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ, sự thay đổi trong thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng, quy mô và nhu cầu về nhân lực trong lĩnh vực truyền thông nói chung và truyền thông quốc tế nói riêng đang có chuyển biến mạnh mẽ. Để đáp ứng được những đòi hỏi ngày càng cao của công việc, chuyên ngành đào tạo truyền thông quốc tế cần phải liên tục vận động để bắt kịp các xu hướng của thời đại”.

Thầy Nguyễn Đồng Anh nhận phỏng vấn của Jewish TV News

Về trang thiết bị, phương tiện phục vụ cho việc đào tạo

Các cơ sở đào tạo cần được trang bị các thiết bị cần thiết để thực hành tác nghiệp truyền thông giống như trong các cơ quan báo chí chuyên nghiệp, ví dụ như hệ thống máy ảnh, máy quay phim, trường quay studio, mạng Internet… Hoặc cần có ké hoạch phối hợp để có thể sử dụng các trang thiết bị của cơ quan báo chí, truyền thông trong việc đào tạo thực tập, thực hành.

Về đội ngũ giảng viên

Bổ sung đội ngũ giảng viên báo chí, nhất là các giảng viên vừa có kinh nghiệm thực tiễn trong hoạt động ngoại giao, vừa có thực tiễn báo chí đối ngoại, truyền thông, để có thể vừa giảng dạy lý thuyết, vừa chia sẻ những kinh nghiệm thực tế. Các giảng viên cũng cần được đào tạo bồi dưỡng thường xuyên. Cơ sở đào tạo cần hỗ trợ để các giảng viên có điều kiện nâng cao trình độ ngoại ngữ như đi học tập trung hoặc thực tập tại các tòa soạn, cơ quan báo chí, truyền thông trong nước và nước ngoài…

Về chương trình và phương thức đào tạo

Tăng cường thời gian thực hành và thực tập cho sinh viện tại các cơ quan báo chí, truyền thông đối ngoại, đổi mới hình thức thực tập, thực hành, thi kiểm tra đánh giá kết quả, thay đổi các hình thức thi tốt nghiệp mang tính đặc thù riêng cho sinh viên chuyên ngành truyền thông quốc tế. Tăng cường và mở rộng việc học gắn với hành thông qua tổ chức các sản phẩm báo chí, nhất là báo chí đối ngoại, như làm các bài báo Tiếng Anh. Ngoài ra, có thể mở rộng việc đào tạo sinh viên ngành truyền thông quốc tế bằng các ngoại ngữ khác như tiếng Trung Quốc, tiếng Nga, tiếng Pháp,…

Vấn đề phối hợp giữa các cơ sở đào tạo và cơ quan tiếp nhận: Tăng cường phối họp chặt chẽ với các cơ quan báo chí, truyền thông đối ngoại để giúp sinh viên nâng cao kỹ năng thực hành, thực tập nghề nghiệp, gắn lý thuyết với thực tiễn ngay trong quá trình học tập.

4. Xu hướng và tính ứng dụng trong đào tạo truyền thông quốc tế

Trong số các xu hướng nổi bật của môi trường truyền thông toàn cầu hiện nay, các xu hướng liên quan đến ứng dụng công nghệ như số hóa, tự động hóa, thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), dữ liệu lớn (Big Data), trí thông minh nhân tạo (AI)… đang ngày càng trở nên quan trọng. Những xu hướng này ảnh hưởng đến quy trình tác nghiệp, quy trình tạo ra những thông điệp truyền thông hiện đại. Chính vì thế, nó cũng tạo nên những xu hướng mới trong đào tạo nhân lực truyền thông quốc tế hiện đại.

Trong đó, ứng dụng rõ rệt nhất mà các cơ sở đào tạo truyền thong quốc tế đều đang hướng tới đó là: nâng cao chất lượng tổ chức thực hành, thực tập, giúp sinh viên làm quen, thích nghi với những biến đổi chóng mặt của công nghệ, công cụ truyền tải thông điệp, truyền thông, tạo ra những sản phẩm vùa hấp dẫn về nội dung, vừa sinh động về hình thức truyền tải, thân thiện, hiệu quả với công chúng.

Bên cạnh việc thường xuyên sử dụng ngoại ngữ (như tiếng Anh) trong biên dịch, biên tập các tác phẩm, sản phẩm báo chí đối ngoại, sáng tạo các tác phẩm báo chí bằng tiếng Anh, gán với việc thường xuyên tiếp cận, phỏng vấn người nước ngoài, sử dụng kiến thức về ngoại giao, về đối ngoại trong việc tổ chức các sự kiện truyền thông đối ngoại, tọa đàm… sinh viên, đặc biệt là sinh viên Học viện Ngoại Giao cũng được tiếp cận với nhiều công nghệ báo chí, truyền thông mới.

Trong các môn học như: Truyền thông đa phương tiện, Thiết kế sản phẩm truyền thông… sinh viên được tiếp cận bài giảng bằng công nghệ AR ( thực tế tăng cường), được tiếp xúc với công nghệ làm báo, sáng tạo các tác phẩm truyền hình 3D, trường quay ảo (Real-time Virtual Studios), Báo chí dữ liệu (Data Journalism), tương tác ( Interactive), di động (Mobile), thực hành làm quen, ghi hình với máy quay chuyên nghiệp, drone (máy bay không người lái); sáng tạo nên những sản phẩm truyền thông như: Media – kit, Tạp chí điện tử, TVC (quảng cáo truyền hình)… với quy trình gần gũi thực tế. Tuy thời lượng dành cho các môn học này còn chưa nhiều, các thiết bị cũng chưa đầy đủ, cập nhật, nhưng đã phần nào cho thấy khả năng thích nghi với các xu hướng mới trong đào tạo nhân lực truyền thống quốc tế hiện đại.

Đảng và Nhà nước có chủ trương chú trọng đào tạo nguồn nhân lực cho truyền thông quốc tế, thể hiện trong các văn bản, nghị định (Chỉ thị 26/CT – TW của Ban Bí thư, Nghị định 72/2015/NĐ – CP của Chính phủ…). Việc xác định rõ nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực cho công việc này là một nhiệm vụ quan trọng đặt ra cho các cơ sở đào tạo. Do đó, cần xây dựng các khung chương trình đào tạo chuẩn mực cho các chuyên ngành đào tạo truyền thông quốc tế. Kết hợp tốt giữa đào tạo truyền thông quốc tế, truyền thông đối ngoại, thông tin đối ngoại với các chuyên ngành ngoại ngữ.

Việc xây dựng nội dung, xác định phương pháp trong giảng dạy, học tập và thực hành là những yếu tố quan trọng nhất nhằm tạo nên chất lượng của nguồn nhân lực cho truyền thông quốc tế trong tương lai. Muốn đạt được hiệu quả của đào tạo như mong muốn thì cần chú trọng đội ngũ giảng viên, xây dựng chương trình đào tạo phù hợp đồng thời chú trọng các điều kiện kĩ thauatj hiện đại, cập nhât. Có như vậy mới đáp ứng được yêu cầu của truyền thông quốc tế trong giai đoạn hiện nay.

Theo Thầy Nguyễn Đồng Anh

Khoa Truyền thông và Văn hóa Đối ngoại

Học viện Ngoại Giao

[PLinh] - [Nghiên cứu: Xu hướng đào tạo Truyền thông Quốc tế]